کد مطلب:19585 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

دروغ مصلحت آميز در اسلام چه حكمي دارد و آيا پيامبران و پيشوايان بزرگ دروغ مصلحت آميز مي گفته اند ؟

دروغ به خودي خود كار بدي است . بسياري از مشكلات و بدبختيها و نابسامانيهاي اجتماعي كنوني ما بر اثر دروغ است . امامان ما دروغ را كليد ساير گناهان شمرده اند .
در عين حال در پاره اي از موارد اگر انسان راست بگويد ، فتنه و فساد بزرگي برپا مي شود ، در حالي كه اگر راست نگويد ، آتش فتنه خاموش مي گردد . مثلاً زماني كه ميان دو نفر اختلاف شديدي باشد و يكي از آنها پشت سر ديگري بدگويي كند ، اگر در برابر سؤالاتي كه مي شود ، راست بگوييم و بدگوييهاي او را فاش كنيم ، آتش فتنه اي برپا مي شود ، كه چه بسا تلفات و خسارات مهمي به بار آورد . بديهي است در چنين موردي راست گفتن كار غلطي است و هيچ عاقلي نمي تواند بگويد كه در چنين موردي هم بايد راست گفت . اين يك قانون مسلم عقلي است كه هرگاه فساد چيزي از اصلاح آن بيشتر باشد ، بايد از آن چيز پرهيز نمود .
قوانين اسلامي نيز اين حكم عقلي را تأييد نموده و در چنين موارد استثنايي از روي ضرورت ، دروغ گفتن را تجويز مي كند .
ليكن در اين باره بايد به دو موضوع توجّه داشت . نخست اينكه ، اين موضوع كاملاً جنبه استثنايي دارد و جز در شرايط خاصي دروغ گفتن جايز نيست ، بنابراين نبايد عده اي موضوع دروغ مصلحت آميز را دستاويز كرده و بدون جهت و يا براي به دست آوردن منافع شخصي دروغ بگويند و اين عمل زشت را به اين عنوان كه مصلحت ايجاب مي كرده ، مرتكب شوند .
دوم اينكه اسلام حتي در مواردي كه ضرورت ايجاب مي كند كه انسان دروغ بگويد ، دستور توريه داده است . و توريه اين است كه در موارد ضروري به جاي دروغ گفتن ، جمله اي گفته شود كه شنونده به گمان خود از آن مطلبي استفاده كند ، در حالي كه منظور گوينده چيز ديگري بوده است . مثلاً اگر كسي از ما بپرسد : آيا فلان كس درباره من چنين حرف بدي زده ؟ ما در جواب بگوييم : نه . منظورمان اين باشد كه با اين عبارت نگفته است ، اگر چه همان مطلب را با عبارت ديگري گفته است ؛ ولي {P - توريه بروزن توضيه ، سخني است كه دو معني دارد . گوينده از آن معناي خاصي را كه حقيقت است ، اراده كرده و شنونده معناي ديگري را مي فهمد . P}
شنونده از كلمه « نه » چنين مي پندارد كه اصلاً آن حرف درباره او گفته نشده است .
اگر در كلمات پيشوايان دين به مقتضاي ضرورت و حفظ جان و مال مردم و جلوگيري از اختلافات و فتنه ها دروغ مصلحت آميزي بوده باشد ، از قبيل توريه است ، كه دروغ محسوب نمي گردد .
اين نكته هم ناگفته نمايد كه در مواردي كه وظيفه انسان توريه يا دروغ مصلحت آميز باشد ، اگر راست بگويد ، گناه كرده و هر فسادي به وجود بيايد او مسؤول است .
در قرآن و كلمات معصومين « ص » جملاتي كه حمل بر توريه شود موجود است . براي نمونه حضرت ابراهيم « عليه السلام » مي فرمايد : « من بيمار هستم » و سپس در شهر مي ماند و بتها را مي شكند توريه نموده است . در روايتي از امام صادق « عليه السلام » در كتاب « اصول كافي » نقل شده : « اول نه دروغ گفت و و نه بيمار بود . حضرت ابراهيم « عليه السلام » توريه نموده و مقصود او اين بوده كه بيمار خدا هستم » .
{P - سوره صافات ، آيه 19 . P}